Diarreeproblemen bij rundvee

Neonatale kalverdiarree (NKD) is al jaren één van de belangrijkste gezondheidsproblemen bij kalveren in hun eerste levensweken en wordt beschouwd als de meest gediagnosticeerde doodsoorzaak bij kalveren jonger dan een maand. Met één op de vijf kalveren die NKD ontwikkelt, is de impact op rundveebedrijven aanzienlijk: het leidt tot sterfte, aanzienlijke economische verliezen en een verminderde melkproductie op latere leeftijd.

De oorzaak van diarree zowel rantsoengerelateerd als infectieus zijn. Voedinggerelateerde diarree ontstaat meestal door een onjuiste bereiding of toediening van kunstmelk, zoals een te lage temperatuur.  

>>> Bekijk de flyer over NKD

Afhankelijk van de leeftijd van het dier kunnen verschillende ziektekiemen neonatale kalverdiarree (NKD) veroorzaken. In de eerste levensweken spelen volgende ziektekiemen een rol:

• Escherichia coli (E. coli). 
  Deze bacterie maakt deel uit van de normale darmflora van gezonde dieren, maar bepaalde stammen, zoals ETEC F5 (K99), kunnen diarree veroorzaken. Enkel pasgeboren kalveren jonger dan drie dagen zijn vatbaar voor deze stam. Het E. coli-pathogeen omvat ook andere verschillende serotypes, namelijk de enteropathogene E. coli (EPEC) en de enterohemorrhagische E. coli (EHEC). Die tot enkele weken leeftijd problemen kan geven.
  
  De overdracht van alle E. coli-typen verloopt via een directe oro-fecale route van kalf naar kalf of koe naar kalf, wat inhoudt dat kleine mestfracties via de mond worden opgenomen. E. coli kan binnen de eerste 24 uur na de geboorte diarree veroorzaken en tevens leiden tot bloedvergiftiging (sepsis), waaraan de dieren kunnen overlijden.
  
  
• Rotavirus. 
  Het rotavirus kan diarree veroorzaken bij kalveren van de eerste tot de derde levensweek en komt vaak voor in combinatie met Cryptosporidium parvum. Het virus beschadigt de darmwand, wat resulteert in diarree, uitdroging, zwakheid, gewichtsverlies, groeiachterstand en/of secundaire infecties waaraan het kalf kan sterven.  Kalveren die de infectie doormaken, scheiden veel virussen uit die de jongste, nog gezonde kalveren kunnen besmetten. 
  
  
• Coronavirus. 
  Ook coronavirus kan diarree veroorzaken bij kalveren in de eerste twee levensweken. Het virus beschadigt de darmwand, vergelijkbaar met rotavirus, en leidt tot diarree, uitdroging, zwakte, gewichtsverlies, groeivertraging en mogelijk secundaire infecties, die fataal kunnen zijn. Bloedbijmening bij de diarree is niet ongewoon voor een coronavirus infectie. Besmette kalveren scheiden veel virus uit, wat de infectie kan verspreiden naar andere, nog niet geïnfecteerde dieren.
  
  
• Cryptosporidium parvum. 
  Deze eencellige parasiet is de laatste jaren uitgegroeid tot een van de meest voorkomende verwekkers van diarree bij kalveren, en dit vanaf de tweede levensweek. De overdracht verloopt zowel direct als indirect via de directe oro-fecale tussen kalveren, wat betekent dat kleine mestfracties via de mond worden opgenomen.
  
  
• Salmonella enterica. 
  Salmonella enterica kan eveneens ernstige problemen veroorzaken bij kalveren. In Vlaanderen zijn de meest bekende serotypes Dublin en Typhimurium. De overdracht gebeurt op dezelfde wijze als bij E. coli, namelijk via de directe oro-fecale route. Binnen een kudde kunnen volwassen dragerdieren zonder symptomen aanwezig zijn, maar onder invloed van stress kunnen deze periodiek reactiveren. Naast diarree kan Salmonella ook leiden tot bloedvergiftiging (sepsis) of aantasting van de longen. Let op, salmonella kan zich verspreiden van dier op mens. 
  
  
• BVD-virus. 
  De ziekte BVD (boviene virale diarree) wordt veroorzaakt door een virus en kan zich op heel wat verschillende manieren manifesteren op een rundveebedrijf. Door de grote verscheidenheid aan symptomen en het vaak niet onderkennen van BVD als onderliggende oorzaak voor allerhande andere infecties, wordt het belang van BVD vaak onderschat. Dankzij het BVD-bestrijdingsprogramma is de circulatie van BVD sterk teruggelopen. Niettemin moet er blijvend aandacht zijn voor BVD.

Het is essentieel om na te gaan welke ziektekiemen de diarree veroorzaken, want elke ziekteverwekker heeft zijn eigen:  

• Plaats, wijze en tijdstip van besmetting
• Hygiënemaatregelen
• Vaccinatiestrategie
• Effectieve medicatie

Dit maakt een oorzaakgerichte aanpak essentieel voor het behandelen van de ziekte en het opstellen van preventieve maatregelen. Laat steeds de diagnose stellen door de bedrijfsdierenarts via een mestonderzoek van één of meerdere zieke kalveren.

De mogelijkheden voor het vaststellen van de ziektekiemen via de mest zijn: 

• Bedrijfsscan kalverdiarree: De bedrijfsscan kalverdiarree identificeert de verschillende infectieuze oorzaken van NKD via 4 verschillende PCR-testen (Cryptosporidium parvum, boviene coronavirus, boviene rotavirus en Salmonella enterica spp.) en een aërobe cultuur. Het pakket kan worden aangevraagd via het aanvraagformulier voor herkauwers en heeft een doorlooptijd van … dagen. Het tarief van dit pakket is op aanvraag (helpdesk@dgz.be / 078 05 05 23).
  
  Indien uit de cultuur E. coli wordt geïsoleerd, kan er op vraag van de dierenarts bijkomend een pathotypering worden uitgevoerd. Deze pathotypering maakt het mogelijk om een onderscheid te maken tussen Enterotoxigenic Escherichia coli (ETEC), Enteropathogenic Escherichia coli (EPEC) én niet-pathogene E. coli-soorten. Deze pathotypering kan aangevraagd worden per kerende e-mail op het beproevingsverslag naar helpdesk@dgz.be.
     
• ELISA-antigentest (tertrakit): aanwezigheid van E. coli, rotavirus, coronavirus en Cryptosporidium. De analyse kan worden aangevraagd via het aanvraagformulier voor herkauwers. 
     
• Bacteriekweek: aanwezigheid van E. coli en Salmonella. De analyse kan worden aangevraagd via het aanvraagformulier voor herkauwers. 

Het is belangrijk een aantal preventieve maatregelen te nemen:

• Zorg voor een optimaal biestbeleid: geef het kalf zo snel mogelijk na de geboorte voldoende biest van uitstekende kwaliteit. Zo is het jonge kalf goed voorzien van specifieke, beschermende, moederlijke antistoffen en daardoor beter gewapend wanneer er een verhoogde infectiedruk is. Je kan het biestbeleid steeds nagaan via de biestcheck.
• Zorg voor een optimale hygiëne bij de afkalving.
• Huisvest de jonge kalveren tot de leeftijd van minstens 6 weken in propere individuele boxen/hutten.
• Geef de kalveren strikt individuele en propere drinkrecipiënten.
• Isoleer de zieke dieren van de gezonde.
• Verzorg de dieren steeds van jong naar oud en van gezond naar ziek.
• Gerichte vaccinatie kan bij sommige ziekteverwekkers helpen. 

>>> Meer tips over bioveiligheid

Wanneer een of meerdere kalveren diarree krijgen, is het aangewezen om snel en correct te reageren. Laat de diagnose zo snel mogelijk stellen door de bedrijfsdierenarts, die vervolgens een gepaste behandeling kan inzetten en/of gerichte maatregelen kan nemen. 

Het is belangrijk om een kalf met diarree zo snel mogelijk te isoleren van de andere gezonde dieren, en dit dier als laatste te verzorgen. Houd het dier warm (eventueel met een warmtelamp) en voorkom dehydratatie. Blijf deze dieren zeker melk geven, maar bij tekenen van uitdroging kan er best tussendoor electrolytenmix gegeven worden. Kalveren die niet meer zelfstandig kunnen drinken, moeten zeker door een dierenarts gezien worden.

De oorzaak van diarree zowel rantsoengerelateerd als infectieus zijn. Voedinggerelateerde diarree ontstaat meestal door een onjuiste bereiding of toediening van kunstmelk, zoals een te lage temperatuur.  

Naargelang de leeftijd van het dier, zijn er verschillende ziektekiemen die diarree kunnen veroorzaken.
In de eerste levensweken spelen volgende kiemen een rol:

• Salmonella enterica. 
  Salmonella enterica kan eveneens ernstige problemen veroorzaken bij kalveren. In Vlaanderen zijn de meest bekende serotypes Dublin en Typhimurium. De overdracht gebeurt op dezelfde wijze als bij E. coli, namelijk via de directe oro-fecale route. Binnen een kudde kunnen volwassen dragerdieren zonder symptomen aanwezig zijn, maar onder invloed van stress kunnen deze periodiek reactiveren. Naast diarree kan Salmonella ook leiden tot bloedvergiftiging (sepsis) of aantasting van de longen. Let op, Salmonella kan zich verspreiden van dier op mens. 
  
  
• BVD-virus. 
  De ziekte BVD (boviene virale diarree) wordt veroorzaakt door een virus en kan zich op heel wat verschillende manieren manifesteren op een rundveebedrijf. Door de grote verscheidenheid aan symptomen en het vaak niet onderkennen van BVD als onderliggende oorzaak voor allerhande andere infecties, wordt het belang van BVD vaak onderschat. Dankzij het BVD-bestrijdingsprogramma is de circulatie van BVD sterk teruggelopen. Niettemin moet er blijvend aandacht zijn voor BVD.
  
  
• Clostridium Perfringens.
  Daarnaast is er Clostridium perfringens die een bloederige enterotoxemie kan veroorzaken. Bij deze enterotoxemie produceert de kiem onder bepaalde omstandigheden toxines die de darm aantasten. Meestal treedt er acute sterfte op, vaak nog voor de diarree wordt opgemerkt.
  
  
• Parasieten.
  Vanaf de groepshuisvesting komt bij deze leeftijd vooral coccidiose en giardiose voor. Klachten ontwikkelen zich normaliter twee tot drie weken na het groeperen. Bij jongvee kunnen ook maag- en darmwormen een rol spelen bij het ontstaan van diarree vanaf dat de dieren op de weide staan. Vaak vertonen de dieren weinig klachten, buiten een verminderde groei. Erge gevallen ontwikkelen diarree. 

Om de juiste behandeling te bepalen is het essentieel om na te gaan welke ziektekiemen de diarree veroorzaken, en hierbij rekening te houden met de leeftijd van het dier. Laat steeds de diagnose stellen door de bedrijfsdierenarts.

De mogelijkheden voor het vaststellen van de ziektekiemen zijn: 

• Parasitair mestonderzoek van verschillende dieren om coccidiose en giardiose te diagnosticeren, en na te gaan of er maagdarmwormeieren aanwezig zijn. Het is belangrijk om van meerdere dieren (liefst vijf) een staal te nemen en te laten analyseren om de kans op een diagnose te vergroten. De analyse kan worden aangevraagd via het aanvraagformulier voor herkauwers.   
• Bacteriekweek om de aanwezigheid van Salmonella in kaart te brengen. De analyse kan worden aangevraagd via het aanvraagformulier voor herkauwers.   

Het is belangrijk een aantal preventieve maatregelen te nemen:

• Geef de kalveren strikt individuele en propere drinkrecipiënten.
• Hanteer een all-in all-out principe vanaf de groepering. Reinig en ontsmet de hokken tussen twee groepen in. De verwekkers van coccidiose en giardiose zijn resistent tegen veel ontsmettingsmiddelen. Lees daarom goed de bijsluiter om na te gaan of het ontsmettingsmiddel zeker werkt tegen deze ziekteverwekkers.
• Isoleer de zieke dieren van de gezonde.
• Verzorg de dieren steeds van jong naar oud en van gezond naar ziek.
• Voer periodiek mestonderzoek uit tijdens de weidegang.

>>> Meer tips over bioveiligheid

Wanneer een of meerdere kalveren diarree krijgen, is het aangewezen om snel en correct te reageren. Laat de diagnose zo snel mogelijk stellen door de bedrijfsdierenarts, die vervolgens een gepaste behandeling en/of maatregelen kan nemen. Het is belangrijk om een kalf met diarree zo snel mogelijk te isoleren van de andere gezonde dieren, en dit dier als laatste te verzorgen.

De oorzaak van diarree zowel rantsoengerelateerd als infectieus zijn. Voedinggerelateerde diarree ontstaat meestal door een onjuiste bereiding of toediening van kunstmelk, zoals een te lage temperatuur.  

Naargelang de leeftijd van het dier, zijn er verschillende ziektekiemen die diarree kunnen veroorzaken.
Bij volwassen dieren spelen volgende kiemen een rol:

• Coronavirus. 
  Een uitbraak van diarree door het coronavirus wordt bij volwassen rundvee winterdysenterie genoemd. In korte tijd kunnen veel dieren diarree ontwikkelen, waarbij ook bloed kan zitten.
  
  
• Salmonella enterica. 
  Salmonella enterica kan ernstige problemen veroorzaken. Binnen een kudde kunnen volwassen dragerdieren zonder symptomen aanwezig zijn, maar onder invloed van stress kunnen deze periodiek reactiveren. Naast diarree en koorts kan Salmonella ook leiden tot bloedvergiftiging (sepsis), abortus of aantasting van de longen. Let op, salmonella kan zich verspreiden van dier op mens. 
  
  
• BVD-virus. 
  De ziekte BVD (boviene virale diarree) wordt veroorzaakt door een virus en kan zich op heel wat verschillende manieren manifesteren op een rundveebedrijf. Door de grote verscheidenheid aan symptomen en het vaak niet onderkennen van BVD als onderliggende oorzaak voor allerhande andere infecties, wordt het belang van BVD vaak onderschat. Dankzij het BVD-bestrijdingsprogramma is de circulatie van BVD sterk teruggelopen. Niettemin moet er blijvend aandacht zijn voor BVD.
  
  
• Paratuberculose.
  Kalveren raken op zeer jonge leeftijd besmet met paratuberculose, maar zullen pas klachten ontwikkelen als ze ouder zijn dan twee jaar. De dieren vermageren en ontwikkelen een waterige diarree die niet reageert op behandeling.
  
  
• Parasieten.
  Weidecoccidiose wordt heel af en toe aangetroffen bij vaarzen of volwassen vee met weideloop. Maagdarmwormen en leverbot veroorzaken vaak vagere klachten, zoals vermageren en dof staan en zelden diarree.
  
  

Om de juiste behandeling te bepalen is het essentieel om na te gaan welke ziektekiemen de diarree veroorzaken, en hierbij rekening te houden met de leeftijd van het dier. Laat steeds de diagnose stellen door de bedrijfsdierenarts.

De mogelijkheden voor het vaststellen van de ziektekiemen via de mest zijn: 

• Parasitair mestonderzoek bij verschillende dieren om coccidiose te diagnosticeren, en na te gaan of er maagdarmwormeieren aanwezig zijn. Het is belangrijk om van meerdere dieren (vijf) een staal te nemen en te laten analyseren om de kans op een diagnose te vergroten. De analyse kan worden aangevraagd via het aanvraagformulier voor herkauwers. 
• PCR op de mest om de aanwezigheid van Salmonella, het coronavirus en Paratubercerulose in kaart te brengen (meer info over paratuberculose en het paratuberculoseprogramma voor de melkveesector). De analyse kan worden aangevraagd via het aanvraagformulier voor herkauwers. 
• Bacteriekweek om de aanwezigheid van Salmonella in kaart te brengen. De analyse kan worden aangevraagd via het aanvraagformulier voor herkauwers. 

Het is belangrijk een aantal preventieve maatregelen te nemen:

• Let op bij het aankopen van dieren. Salmonelladragers zien er bijna altijd gezond uit. Maak daarom gebruik van het aankoopprotocol als men toch dieren wenst aan te kopen.
• Verwijder paratuberculosedragers van uw bedrijf. Deze kunnen jonge kalveren besmetten. Dit kan zelfs gebeuren vooraleer ze diarree ontwikkelen. 

>>> Meer tips over bioveiligheid

Laat de diagnose zo snel mogelijk stellen door de bedrijfsdierenarts, die vervolgens een gepaste behandeling en/of maatregelen kan nemen. Het is belangrijk om een dier met diarree zo snel mogelijk te isoleren van de andere gezonde dieren, voornamelijk wanneer er sprake is van Salmonella en/of paratuberculose.